Η Γεωπολιτική της Ενέργειας:

Η Άνοδος του Ινδο-Ειρηνικού και η Υποβάθμιση της Ευρώπης
Του Άριστου Αριστοτέλους
Παραφράζοντας τον Ρόμπερτ Κάπλαν (συγραφέα και αναλυτή γεωπολιτικής) θα μπορούσε κανείς να πει ότι η γεωπολιτική της ενέργειας «είναι η μάχη που διεξάγεται για χώρο και ισχύ σε ένα γεωγραφικό περιβάλλον " το οποίο περιλαμβάνει ενεργειακούς πόρους. Συναφής είναι και η παραδοχή ότι στη σύγχρονη ιστορία η εκάστοτε διεθνής τάξη βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στους ενεργειακούς πόρους. Με αυτά ως αφετηρία, το παρόν κείμενο επισημαίνει και αναλύει δύο σημαντικές τάσεις στον τομέα της ενέργειας που μετατοπίζουν το κέντρο βάρους της παγκόσμιας γεωπολιτικής ισορροπίας από την Ευρώπη στην Ασία και Αμερική οδηγώντας σε υποβάθμιση της Γηραιάς Ηπείρου.
Η ανάπτυξη του Ινδο-Ειρηνικού
Η μία τάση που αναλύεται αφορά τη μεγάλη αύξηση της ζήτησης ενέργειας στη Νότιο και Νοτιοανατολική Ασία, την περιοχή του «Ινδο – Ειρηνικού», όπως την έχει αποκαλέσει το Αυστραλιανό υπουργείο Άμυνας, (δηλαδή την ευρύτερη περιοχή του Ινδικού Ωκεανού και της Θάλασσας της Νότιας Κίνας). Είναι μια περιοχή στην οποία κατοικεί το ήμισυ σχεδόν του πληθυσμού της υφηλίου και όπου η πληθυσμιακή αύξηση και οι υψηλοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης διευρύνουν την καταναλωτική αγορά ενέργειας. Ο Δρ Μοχάν Μαλίκ του Κέντρου Μελετών Ασφάλειας Ασίας - Ειρηνικού, εμπειρογνώμονας στα θέματα της νοτιοανατολικής Ασίας, υποστηρίζει ότι το 2025, το 85 % της αύξησης της ζήτησης ενέργειας θα προέρχεται από αυτή την περιοχή. Ήδη, η Κίνα, η Ινδία, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα καταναλώνουν περίπου το ένα τέταρτο των υγρών υδρογονανθράκων παγκοσμίως. Μέχρι το 2025, η Κίνα θα αντιπροσωπεύει το 40 % της αυξανόμενης κατανάλωσης και μετά από αυτό το χρόνο, η Ινδία θα γίνει «η μεγαλύτερη πηγή αυξανόμενης ζήτησης". Ο ρυθμός αύξησης της κατανάλωσης ενέργειας στη χώρα αυτή θα είναι της τάξης του 132 %, στην Κίνα και στη Βραζιλία 71 %, ενώ στη Ρωσία 21% .
Όσον αφορά το πετρέλαιο, η περιοχή αυτή ένεκα της αυξανόμενης ζήτησης, θα καθίσταται ολοένα και περισσότερο εξαρτώμενη από τη Μέση Ανατολή, η οποία το 2030 θα καλύπτει το 80 % των αναγκών στην Κίνα και το 90 % στην Ινδίας. Η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα παραμένουν εξολοκλήρου εξαρτημένες από τις εισαγωγές πετρελαίου. Αξιοσημείωτο ωστόσο είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με το "BP'sWorldOutlook 2035", η ζήτηση για φυσικό αέριο στην περιοχή του Ινδο - Ειρηνικού θα ξεπεράσει εκείνη του πετρελαίου και του άνθρακα. Πρόκειται για ένα γεγονός που ευνοεί ιδιαίτερα τις Ηνωμένες Πολιτείες και τις προοπτικές εκμετάλλευσης και εξαγωγής ενεργειακών πόρων που διαθέτει η χώρα στον τομέα αυτό.
ΗΠΑ – Κολοσσός παραγωγής ενέργειας
Η άλλη σημαντική τάση στον τομέα της ενέργειας, αφορά τις ΗΠΑ, οι οποίες κάτω από την πίεση της εγχώριας και παγκόσμιας αγοράς ενέργειας οδηγούνται στην αξιοποίηση των τεράστιων ενεργειακών τους αποθεμάτων και των παραγωγικών τους δυνατοτήτων, αναδυόμενες έτσι ως παγκόσμιος κολοσσός ενέργειας. Σύμφωνα με το "BP'sWorldOutlook 2035" η «επανάσταση του σχιστολιθικού αερίου» (shalegas) που συντελείται στις ΗΠΑ και η παραγωγή άλλων μορφών ενέργειας θα καταστήσουν τις ΗΠΑ αυτάρκη έως το 2030. Επίσης ο Δρ Μάλικ υποδεικνύει ότι η παραγωγή αμερικανικού πετρελαϊκού σχιστόλιθου ( shaleoil) θα υπερτριπλασιαστεί μεταξύ 2010 και 2020. Να σημειωθεί ότι κατά τα τελευταία δέκα χρόνια, το σχιστολιθικό φυσικό αέριο έχει αυξηθεί από 2% στο 37% της παραγωγής αμερικανικού φυσικού αερίου. Οι προβλέψεις της "US Energy Information Administration" είναι ότι έως το 2016 οι ΗΠΑ θα καταστούν καθαρός εξαγωγέας υγροποιημένου φυσικού αερίου και έως το 2020 θα είναι καθαρός εξαγωγέας φυσικού αερίου.
Οι τάσεις και εξελίξεις στον τομέα της παραγωγής ενέργειας είναι συγκλονιστικές. Οι ΗΠΑ έχουν ήδη ξεπεράσει τη Ρωσία ως τη μεγαλύτερη παραγωγό φυσικού αερίου. Ορισμένες μελέτες εκτιμούν μάλιστα ότι μέχρι το τέλος της τρέχουσας δεκαετίας, οι ΗΠΑ θα ξεπεράσουν και τη Σαουδική Αραβία ως τη μεγαλύτερο παραγωγό πετρελαίου παγκοσμίως. Οι εξελίξεις αυτές συνδυαζόμενες με τις δυνατότητες αξιοποίησης των αποθεμάτων πετρελαίου στον Καναδά και τη Βραζιλία, «θα μπορούσαν να μετατρέψουν την Αμερική Ήπειρο σε νέα Μέση Ανατολή του 21ου αιώνα».
Νέο ενεργειακό περιβάλλον
Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι εκτυλίσσεται ένα νέο ενεργειακό περιβάλλον διεθνώς, όπου οι σημαντικότερες ενεργειακές οδοί κατευθύνονται προς την περιοχή του Ινδο - Ειρηνικού. Η Ρωσία προσανατολίζεται ολοένα και περισσότερο προς την κατεύθυνση αυτή, παρέχοντας αυξανόμενες ποσότητες υδρογονανθράκων στην Ανατολική Ασία. Η Κίνα φαίνεται να καθίσταται η μεγαλύτερη αγορά εξαγωγής ρωσικού πετρελαίου. Παράλληλα, οι ρωσικές εταιρείες ενέργειας προωθούν στενότερους δεσμούς με την Ιαπωνία προκειμένου να καλυφθεί η Ρωσία έναντι της αυξανόμενη εξάρτησης από την κινεζική αγορά. Επίσης, η Μέση Ανατολή εξάγει ολοένα και περισσότερους υδρογονάνθρακες στην περιοχή αυτή της Ασίας. Τέλος η Βόρεια Αμερική που αναδεικνύεται σε τεράστιας σημασίας παραγωγός ενέργειας παγκοσμίως, κοιτάζει ολοένα και περισσότερο προς τη κατεύθυνση του Ινδο - Ειρηνικού ως διευρυνόμενη αγορά εξαγωγής αμερικανικού φυσικού αερίου.
Γεωπολιτικές προεκτάσεις
Οι εξελίξεις αυτές έχουν τις γεωπολιτικές τους προεκτάσεις. Καθώς η θαλάσσια περιοχή της Νότιας και Νοτιοανατολικής Ασίας καθίσταται παγκόσμιο ενεργειακό κέντρο, όπου διασταυρώνονται οι δραστηριότητες και τα συμφέροντα διαφόρων χωρών, οι τριβές ανάμεσα σε δρώντες στην περιοχή αναμένεται να ενταθούν. Οι υφιστάμενες ή διαφαινόμενες συνοριακές διαφορές και οι συζητήσεις για το σε ποιον ανήκει τι στην περιοχή δεν προκαλούνται μόνο από τα πιθανά ενεργειακά αποθέματα και τον άλλο θαλάσσιο πλούτο που υπάρχει εκεί. Επηρεάζονται και από το γεγονός ότι αυτές οι θαλάσσιες λωρίδες αποκτούν αυξανόμενη γεωοικονομική και στρατηγική σημασία λόγω της ραγδαίας αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας και της συνεπακόλουθης εμπορικής, επενδυτικής, τεχνολογικής, διπλωματικής και στρατιωτικής δραστηριότητας που παρατηρείται. Αυτές οι εξελίξεις εξαναγκάζουν τις ΗΠΑ να μετατοπίζουν το στρατιωτικό και διπλωματικό ενδιαφέρον τους από την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή στον Ινδο –Ειρηνικό για να ελέγξουν την Κίνα η οποία έχει αυξήσει σημαντικά τις αμυντικές τα δαπάνες και επιδιώκει να ενισχύσει τον έλεγχο και την επιρροή της στην περιοχή. Την ίδια ώρα, τουλάχιστο βραχυπρόθεσμα, δημιουργούνται συνθήκες ανάπτυξης συμμαχίας Ρωσίας - Κίνας, η οποία ενισχύεται και από την αυξανόμενη ενεργειακή τους σχέση, καθώς οι δύο χώρες βρίσκονται σε σύγκρουση και ανταγωνισμό με τις ΗΠΑ και τη Δύση.
Η Ευρώπη
Όσον αφορά την ευρωπαϊκή ήπειρο, με το χαμηλό ποσοστό γεννήσεων και την αυξανόμενη γήρανση και μείωση του πληθυσμού της κατά 10 εκατομμύρια έως το 2035 (UNEstimates 2012), ενδεχόμενα να μην παρουσιάζει πλέον την ίδια αυξημένη σημασία στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας, όπως η περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού. Αντίθετα μπορεί να υπάρξει παρακμή στον τομέα αυτό, την ίδια ώρα που η Βόρεια Αμερική, ως παραγωγός ενέργειας, και ο κόσμος του Ινδικού Ωκεανού, ως καταναλωτής ενέργειας, διαμορφώνονται σε νέα ρυθμιστικά κέντρα του διεθνούς εμπορίου. Επίσης η αύξηση των δυνατοτήτων των ΗΠΑ για εξαγωγή φυσικού αερίου θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από τις ρωσικές προμήθειες και κατά συνέπεια στην κάμψη της αποτελεσματικότητας του ως εργαλείο της Μόσχας για άσκηση πολιτικής.
Μια νέα διεθνής τάξη πραγμάτων φαίνεται να είναι υπό διαμόρφωση στην Ασία, όπου το κέντρο βάρους ισχύος μεταφέρεται από την Ευρώπη και ιδίως την Ευρασία, προς την Νότιο και νοτιοανατολική Ασία. Σε μεγάλο βαθμό πιστεύεται ότι ο Ινδο - Ειρηνικός θα καθορίζει το μέλλον της διεθνούς ευημερίας και ειρήνης για τις δεκαετίες που θα μας έρθουν. Υπό το πρίσμα των δεδομένων αυτών εύλογα διερωτάται κανείς κατά πόσο ο ευρωκεντρικός κόσμος της περασμένης χιλιετίας οδεύει προς το τέλος του, καθώς η Βόρεια Αμερική και η ευρύτερη περιοχή του Ινδικού Ωκεανού σε συνάρτηση με τις ενεργειακές εξελίξεις, που αναφέρθηκαν πιο πάνω, αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σημασία, μεταβάλλοντας τις μέχρι σήμερα ισορροπίες στο παγκόσμιο γεωπολιτικό τοπίο.

ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ